رياض الأبرار في مناقب الأئمة الأطهار، تألیف سید نعمت‌الله جزائری (1050-1112ق)، کتابی است پیرامون مناقب و زندگی‌نامه ائمه شیعه (به‌جز حضرت علی(ع))، به اضافه حضرت زهرا(ع) که به زبان عربی نوشته شده است.
ساختار
کتاب با مقدمه کوتاهی از نویسنده آغاز و مطالب در سه جلد، تنظیم شده است.
این اثر، گرایشی حدیثی دارد و مؤلف در برخی موارد توضیحاتی پیرامون احادیث را ارائه کرده است. منبع نقل روایات در این کتاب، آثار کهن و متأخر شیعه است؛ هرچند غالب ارجاعات در پاورقی‌ها که به‌وسیله ناشر استخراج شده، به منابع یادشده در متن نیست.
توجه مؤلف در بیشتر موارد به آثار شیعه بوده، ولی گاه روایاتی هم از منابع یا محدثان اهل سنت نقل کرده است.
گزارش محتوا
در مقدمه، به موضوع کتاب اشاره شده است[۱].
با توجه به گرایش حدیثی مؤلف، کتاب شکل روایی به خود گرفته و با استفاده از منابع مختلف، روایات فراوانی درباره زندگی و مناقب ائمه(ع) نقل شده است. نویسنده در مواردی از کتاب به اظهار نظر نیز پرادخته و یا برخی از اخبار و گزارش‌ها را توضیح داده است.
هرچند از نام کتاب چنین برمی‌آید که مطالب آن، در مورد ائمه شیعه(ع) باشد، اما مناقب حضرت علی(ع) در آن ذکر نگردیده و مناقب حضرت زهرا(س) که جزء ائمه(ع) نمی‌باشد، در آن آمده است.
جلد اول، به مناقب و زندگی‌نامه حضرت زهرا(س) و حسنین(ع) اختصاص یافته است. از جمله مطالب مذکور در این جلد، عبارتند از: ولادت، اسماء، معجزات و مکارم اخلاقی حضرت زهرا(س)؛ ازدواج حضرت زهرا با حضرت علی(ع)؛ احوال فاطمه(س) پس از رحلت پیامبر(ص) و چگونگی محبان او در قیامت؛ ولادت حسنین و نقش انگشتری آنان؛ احوال امام مجتبی(ع)؛ عمر و شهادت آن حضرت(ع)؛ احوال امام حسین(ع) اعم از معجزات، احتجاجات با معاویه و خبردادن انبیا درباره شهادت ایشان؛ عظمت مصیبت سیدالشهداء(ع) و ثواب گریه بر وی؛ مقتل امام حسین(ع)؛ وقایع پس از عاشورا و احوال مختار و قیام او[۲].
جلد دوم، مناقب و زندگی‌نامه امام چهارم(ع) تا امام حسن عسکری را در خود جای داده است که از جمله مطالب آن می‌توان به امور زیر اشاره نمود: احوال امام سجاد(ع) از اسما و القاب، معجزات، دعاها، مکارم اخلاق، همسران و فرزندان، نوادگان خروج‌کننده علیه بنی‌امیه و بنی‌عباس؛ احوال امام باقر(ع) شامل اسما، ولادت و شهادت، مناقب، اصحاب و برخی اخبار؛ احوال امام صادق(ع) و کیفیت مواجهه با مخالفین و علمای آنان؛ احوال امام کاظم(ع)، اصحاب امام و احتجاجات هشام بن حکم، زندان‌های حضرت، ابطال مذهب واقفه پس از شهادت امام(ع)؛ احوال امام رضا(ع)، ماجرای ولایتعهدی، آثار و برکات روضه مبارکه آن حضرت؛ احوال امام جواد(ع)، ازدواج با ام‌الفضل و کیفیت شهادت؛ احوال امام هادی، عصر امام(ع)، جعفر کذاب و احوال امام حسن عسکری(ع)[۳].
جلد آخر نیز به مناقب امام مهدی(عج) و مسائل مربوط به ایشان اختصاص یافته است که از جمله آن‌ها عبارتند از: اخبار پیامبر(ص) و ائمه(ع) از قائم(عج)؛ دلائل شیخ طوسی بر غیبت امام(ع)؛ احوال سفرای امام(ع)؛ علت غیبت و علائم ظهور؛ وقایع هنگام ظهور؛ رجعت و چگونگی آن و نواب اربعه و جانشینان پس از او [۴].
وضعیت کتاب
فهارس هر جلد در انتهای همان جلد آمده است که عبارتند از: فهرست آیات، اشعار و موضوعات.
در پاورقی‌ها به ذکر منابع پرداخته شده است.
پانویس
1- مقدمه، ج1، ص11
2- ر.ک: متن کتاب، ج1
3- ر.ک: همان، ج2
ر.ک: همان، ج3
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.
